Kuştepe Kanalı Projesi, Ağustos 2021'de yönetime geldiğinden bu yana Afganistan geçici hükümetinin en önemli altyapı projesi olarak öne çıkıyor.
Son 3 yılda hiçbir ülke tarafından resmi olarak tanınmayan ve uluslararası arenada birçok yaptırımla karşı karşıya olan Afganistan yönetimi, madenlerine yatırımcı çekerek, altyapı projelerini geliştirerek ve ticari faaliyetleri önceleyerek ülke ekonomisini canlandırmayı hedefliyor.
Bu kapsamda, eski Afgan lider Davud Han'dan bu yana yapımı düşünülen Kuştepe Kanalı Projesi'nin inşasına 2022 yılında başlandı.
Proje sayesinde, Afganistan ile kuzeyindeki komşu ülkelerin sınırında bulunan Amuderya Nehri'nin taşıdığı suyun bir kısmı, inşa edilecek kanala yönlendirilecek. Böylece bölgede tarım ve hayvancılık başta olmak üzere ekonominin canlandırılması amaçlanıyor.
Afganistan bu proje ile özellikle gıda sektöründe kendi kendine yeten bir ülkeye dönüşmeyi ve hatta ilgili alanlarda komşu ülkelere yönelik ihracatı da artırmayı istiyor. Ancak projenin inşa yöntemi, hayata geçirilmesi durumunda komşu ülkelerle yaşanacak olası sorunlar ve kuzey Afganistan'ın demografik değişimi gibi konulara dair soru işaretleri de bulunuyor.
AA muhabiri, çalışmaların sürdüğü bölgede yöre halkı ve yetkililerle görüşerek projenin son durumu hakkında bilgi aldı.
Projenin detayları
Belh vilayetinin Kaldar ilçesinden başlayıp Faryab vilayetinin Andhoy ilçesine kadar uzanan projede ikinci faz çalışmaları, Cüzcan vilayetinin Akça ilçesinde devam ediyor. Halihazırda, ikinci fazın da yüzde 30'luk bölümü tamamlanmış durumda.
Kuraklıktan en çok etkilenen 10 ülke arasındaki Afganistan’ın kuzeyi de ciddi kuraklığın etkisi altında. Bu nedenle projeye büyük umutlar bağlanmış durumda.
Akça ilçesindeki çalışma alanında onlarca iş makinesiyle yoğun mesai harcanarak kazı işlemleri sürdürülüyor. Proje kapsamında toplamda 550 bin ila 600 bin hektarlık alanın tarıma kazandırılması öngörülüyor.
Kuştepe Kanalı ile Afganistan'ın Tacikistan, Özbekistan, Türkmenistan sınırında bulunan Amuderya Nehri'nin suyu ülke içine taşınacak.
Toplam uzunluğu 285 kilometre olan kanalın, genişliği tabanda en az 80, yüzeyde ise 150 metre. Kanalın derinliği de 8 ila 13 metre.
Kanal inşaatının ardından suyu tarım arazilerine ulaştıracak taşıma sistemleri de inşa edilecek.
Öte yandan, halihazırda kanal inşaatının tamamlandığı bazı bölgelerde demir yolu ve kara yolları için köprüler inşa ediliyor.
Ekim 2023’te kanalın ikinci faz çalışmasının başlatıldığı açılış törenine geçici hükümetten yoğun katılım olmuş ve yetkililer projeye atfettikleri önemi dile getirmişti. Yetkililer, ülkede artık güvenliğin tesis edildiğini ve bundan sonra iktisadi kalkınma projelerine ağırlık vereceklerini ifade etmişti.
Aynı şekilde bölge halkının da projeden beklentileri yüksek.
Kanal inşaatının bittiği kimi bölgelerde insanlar buraları ziyaret ediyor, kanal kenarında piknik yapıyor, fotoğraf çekiyor. Çocuklar ise kanal suyunda yüzerek eğlenceli vakit geçiriyor.
Özellikle çiftçiler projenin bir an önce hayata geçirilmesini bekliyor.
Belh vilayetinin Mezar-ı Şerif ilçesinden Özbekistan sınırındaki Hayratan ilçesine doğru olan güzergahta kanalı ziyaret edenler memnuniyetini dile getirdi.
Samangan vilayetinden gelen Nurullah "Ülkemiz gelişiyor. İleride daha fazla insanın gelip buraları görmesini umuyorum. Ülke ekonomisi için faydalı. Savaştan çok yorulduk. Vatanımız diğer ülkeler gibi gelişsin." dedi.
Necibullah da "Burayı görmek için insanlar uzak yerlerden de geliyor. Çok mutluyuz. Kuştepe Kanalı'nı görebilmek için 3. defa Samangan vilayetinden geliyorum." diye konuştu.
Yetkililer, kanalın tamamen ülkenin öz sermayesi ile inşa edildiğini ve uluslararası destek alınmadığını ifade ediyor. Ancak, kanalın inşası çok maliyetli olduğu için Afganistan yönetimi projeyi bir an önce bitirebilmek maksadıyla kanalın betonarme işleminden vazgeçti.
Halihazırda, kazı işlemlerinin ardından kanal şekillendiriliyor ve zemin toprağı da silindir araçları vasıtasıyla sıkıştırılıp düzleştiriliyor.
Yetkililer, kanalın büyük oranda düz bir istikamette ilerlediğini, zemin eğiminin az olduğunu ve su akışının kontrollü sağlanacağını ifade ederek, beton kaplamanın olmamasının projeyi aksatmayacağını savunuyor.
Kanalı Amuderya Nehri'ne bağlayacak barajın inşası da devam ediyor ve yakın zamanda tamamlanması planlanıyor.
Halihazırda, kanala Amuderya Nehri'nden su çekilmiş değil, ancak bazı bölgelere deneme amaçlı az miktarda su veriliyor. Mevcut su miktarı az olmasına rağmen bazı bölgelerde kanalın yapısında bozulmalar meydana geldi. Hayratan güzergahının da bu noktalardan biri olması dikkati çekti. Burada suyun özellikle kanal şevi ile zemininin buluştuğu noktada toprağı çözdüğü, ileriye doğru taşınan toprağın da bazı yerlerde derinliği bozduğu görüldü.
Bölgenin demografisi değişebilir
Afgan yönetimi ve bölge halkı, yeni iş imkanları sağlayacak olması açısından Kuştepe Kanalı Projesi'nden umutlu. Projeyle, gençlerin yurt dışına göçünün de azaltılması hedefleniyor.
Bölgede yaşanacak ekonomik canlılığın ülkenin her tarafından göç çekip buradaki nüfusu artırması bekleniyor.
Ancak bu durumun Türkmen ve Özbekler açısından olumsuz bir tarafı da bulunuyor. Özellikle Faryab, Cüzcan, Kunduz, Belh ve Sar-e Pol gibi Türkmen ve Özbek yoğunluğunun olduğu vilayetlere gelecek göçler nedeniyle bu grupların nüfus oranı düşebilir.
Öte yandan, daha önce bu bölgeye Afganistan'ın diğer bölgelerinden getirilenlerin yerleştirileceğine dair iddialar da gündeme gelmişti.
Kuştepe Kanalı Projesi'nin üstlenicisi olan Afganistan Ulusal Kalkınma Şirketi Genel Müdür Yardımcısı Rezauddin Şerifi, kanal ile Amuderya Nehri'nin bağlantı noktasındaki çalışmaların 4 ayda tamamlanacağını, kanala su verileceğini ve böylelikle çiftçilerin suyu kullanmaya başlayabileceklerini belirtti.
Şerifi, özellikle gıda alanında Afganistan'ın büyük ölçüde dışa bağımlı olduğunu kaydetti.
Projenin tamamlanmasının ardından beklenen tarımsal üretim ile Afganistan'ın bu alanda kendi kendine yeten bir ülkeye dönüşeceğini söyleyen Şerifi, proje bittikten sonra özellikle buğday gibi gıda maddelerinde ülkesinin kendi ihtiyacını üretebileceğini dile getirdi.
Kanalın ekolojik çevreye zarar vereceği yönündeki görüşlerin doğru olmadığını belirten Şerifi, bu bölgede yoğun kum fırtınaları yaşandığını bu nedenle geniş bir alanın tarıma kazandırılmasının doğal çevreye olumlu etkileri olacağını savundu.
Şerifi, "Çöller yeşillenirse sadece Afganistan değil, komşular da doğal olarak faydalanacaktır. Rüzgarlar oluyor, kum fırtınaları oralara gidiyor." dedi.
Maliyetin azaltılması için kanalı betonla kaplamadıklarını aktaran Şerifi, bundan doğacak aksilikleri de hesapladıklarını, bunun projenin verimini düşürmeyeceğini söyledi.
Şerifi, "Eğer beton yapsaydık yaklaşık 5-5,5 milyar dolarlık bütçeye ihtiyacımız vardı. Afganistan şartlarına göre zor olacaktı. Afganistan'da birçok kanalımız betonsuz. İşimize engel olan bir sıkıntı değil. Şu an betonsuz yapıyoruz, 200-300 milyon dolar arasında bu işi bitiriyoruz. Gelecekte ziraat ve sanayi geliri ile betonu yapabiliriz." diye konuştu.
Beton kaplama yapılmamasıyla yer altı sularının da besleneceğine işaret eden Şerifi, kimi bölgelerde kanal etrafını ağaçlandıracaklarını ve böylelikle ekolojiye zarar verilmeyeceğini söyledi.
Şerifi, "Yeraltı kaynaklarımız çok azaldı. Beton olmaması yeraltı kaynaklarının geliştirilmesi için faydalıdır. Ama bazı yerlerde kenarlarda bozulmaların olmasını göze aldık. Büyük bir kanalda ufak tefek sıkıntılar işimize engel değil." dedi.
Projenin tamamen yerel kaynaklarla yürütüldüğünü bildiren Şerifi, şu şekilde konuştu:
"Bu suya gerçekten de ihtiyacımız var. Arazimiz var, suyumuz var ama yıllardır kullanamadık. Bu suyu kullandıktan sonra gıda sektöründe sadece bize değil de komşulara da faydası olacaktır bu bölgenin. Ekonomik olarak da Afganistan için çok büyük bir avantajı bulunuyor.
Milyonlarca kişiye iş sağlayacaktır. Vatandaşlarımız şu anda birçok ülkede göçmen. İş için gidiyorlar. Onlar için iş bulursak hepsi burada kalır. Afganistan'ın kalkınmasının sadece kendisine değil bölgeye ve komşularına da faydası olacaktır."
Kuştepe Kanalı, komşu ülkeler Tacikistan, Özbekistan ve Türkmenistan başta olmak üzere bölge ülkelerini yakından ilgilendiriyor.
Projeye dair en güçlü ses Özbekistan'dan geldi. Özbek yetkililer zaman zaman projeye dair endişelerini dile getirirken, kanalın çevreye ciddi ölçüde zarar vereceğini savunuyor.
Eylül 2023'te Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev projenin Orta Asya'daki su dengesini değiştireceğini ifade etti.
Mirziyoyev, Orta Asya ülkelerinin temsilcilerinin bulunacağı ve Kuştepe Kanalı'nın etkilerini inceleyecek ortak çalışma yapılması gerektiğini dile getirdi. Ancak Mirziyoyev'in bu talebi Afganistan’da karşılık bulmadı.